Je hebt vast wel eens een “onderbuikgevoel” gehad of iemand in het Engels “trust your gut” (vertrouw op je intuïtie) horen zeggen. Recent onderzoek toont aan dat dit meer is dan alleen een uitspraak en dat er een kern van waarheid in zit. Onze darmen fungeren namelijk als het ware als ons tweede brein, compleet met eigen zenuwstelsel. Het zenuwstelsel van de darmen noemen we het enterische zenuwstelsel (ENS). Het ENS bestaat uit miljoenen neuronen en dient als snelweg voor chemicaliën en hormonen. Deze zorgen samen voor een constante informatiestroom tussen onze darmen en onze hersenen. In dit artikel bespreken we het meest recente onderzoek naar het verband tussen onze darmbacteriën, probiotica, depressie en angst.
Probiotica tegen depressie en angst
We weten nu dat de informatie die via ons enterische zenuwstelsel wordt doorgegeven rechtstreeks verband houdt met de 40 biljoen bacteriën die in onze darmen leven. Onderzoek toont ook aan dat er significante verschillen zijn tussen darmbacteriën van mensen die worstelen met depressie en andere psychische problemen hebben, en mensen die een blij en gebalanceerd leven leiden. Dankzij deze nieuwe kennis moeten we de behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen misschien wel anders aanpakken.
Er werd 100 jaar geleden voor het eerste verslag gedaan van het verband tussen de darmen en de hersenen. Deze eer komt Elie Metchnikoff toe, een Franse wetenschapper en Nobelprijswinnaar. Hij is bekend omdat hij opzettelijk water met cholerabacteriën opdronk en dit overleefde. Hij deed dit om te bewijzen dat de sterkte van het immuunsysteem van mens tot mens verschilt. En dat het mogelijk is dat een bacterie die de ene persoon besmet, de ander misschien helemaal niets doet.
Verbinding tussen de hersenen en darmen
Eén van zijn overtuigingen was dat alle delen van het lichaam met elkaar verbonden zijn. Volgens hem moest het lichaam als één geheel behandeld worden, in plaats van alleen symptomen in probleemgebieden te behandelen.
Volgens hem kunnen we onze darmbacteriën versterken door gefermenteerd voedsel te eten, waardoor we de gezondheid van ons hele lichaam zou verbeteren. Ook zou het dementie en degeneratie van de hersenen kunnen voorkomen in ouderen. Hij was de eerste persoon die onderzoek deed naar probiotica en het concept zo naamsbekendheid gaf. Pas later zou er echter meer onderzoek naar probiotica tegen depressie en probiotica in het algemeen gedaan worden.
Na zijn dood verloren zijn argumenten voor een holistische benadering in de geneeskunde echter aan populariteit. De daaropvolgende 80 jaar begon de geneeskunde zich namelijk op specialisatie te focussen. Dit hield in dat artsen op een specifiek gebied geschoold werden en over het algemeen alleen bij hun eigen specialisme bleven. Een gastro-enteroloog richtte zich bijvoorbeeld alleen op het maagdarmkanaal en de lever. En een neurowetenschapper richtte zich alleen op de hersenen, zonder erover na te denken hoe het ene het andere kan beïnvloeden.
Zodoende werd een top-down behandelingsprogramma voor geestelijke gezondheidsproblemen gecreëerd. Dit betekende dat moderne farmaceutische behandelingen zoals antidepressiva of benzodiazepines (kalmeringsmiddelen) alleen waren gericht op de behandeling van de hersenen.
Onderzoek naar het verband tussen probiotica, depressie en angst
De laatste jaren is de focus van wetenschappelijk onderzoek echter verschoven, omdat er een duidelijk verband is gevonden tussen onze darmbacteriën, depressie en angst.
Canadese onderzoekers aan de McMaster University gaven muizen antibiotica waarmee ze de samenstelling van hun darmbacteriën (het microbioom) veranderden. Ze ontdekten dat ze de emoties van de muizen konden beinvloeden en ze nerveus of kalm konden maken – en zelfs gelukkig of depressief.
Je vraagt je nu misschien af hoe we kunnen bepalen dat een muis depressief is? Dat is eigenlijk niet zo moeilijk als je in eerste instantie zou denken. Muizen delen namelijk veel genetische eigenschappen met ons. Zo gedragen we ons in bepaalde situaties hetzelfde, omdat muizen net zoals mensen sociaal en nieuwsgierig zijn. Net zoals mensen, zoeken muizen het gezelschap van andere muizen op. Dus als ze dat opeens niet meer doen, is dat duidelijk te merken.
Net zoals bij mensen, wordt depressie bij muizen geassocieerd met sociaal teruggetrokken gedrag. Onderzoekers kunnen niveaus van angst ook beoordelen door muizen kennis te laten maken met nieuwe speelkameraadjes, nieuw speelgoed of nieuwe plekken om te verkennen. Ze letten er dan op hoe de muizen op deze nieuwe impulsen reageren. Op deze manier konden onderzoekers bepalen in hoeverre het veranderen van het microbioom van de muizen hun gedrag veranderde.
Verdere experimenten aan de McMaster University waren specifiek gericht op het bestuderen van angst in muizen. Hiervoor werden muizen onderzocht die genetisch waren gefokt om timide of juist avontuurlijke eigenschappen te hebben. Onderzoekers transplanteerden het microbioom van de avontuurlijke naar de timide muizen en ontdekten dat de timide groep na verloop van tijd zelfverzekerder werd. (1)
Slechte bacteriën en depressie
Met laboratoriumtests werden meer observaties gedaan. De onderzoekers verhoogden eerst het aantal slechte bacteriën in het spijsverteringskanaal van de muizen en testten ze vervolgens. Zo detecteerden ze verlaagde niveaus van het BNDF-hormoon – een groeihormoon voor de hersenen. Daarnaast vonden ze een verlaagd aantal serotoninereceptoren in de hersenen. De tests toonden aan dat de muizen door het veranderen van het microbioom in mindere mate in staat waren nieuwe hersencellen te laten groeien. Daarnaast was hun reactie op de ‘gelukkige’ neurotransmitter serotonine zwakker dan voorheen.
De onderzoekers bedachten een nieuwe uitdrukking: de ‘hersen-darm-as’. Stel het je voor als een denkbeeldige lijn tussen onze hersenen en darmen die een grote biologische impact heeft.
Probiotica tegen depressie – hoe werkt de hersen-darm-as?
Werkt probiotica tegen depressie? We zullen hier dieper ingaan op het verband tussen onze darmen en onze hersenen. Normaal gesproken bestaat er namelijk een goede balans tussen de darmen en de hersenen. Deze balans kan echter worden verstoord wanneer het lichaam onder druk komt te staan.
Het lichaam kan op veel manieren onder druk komen te staan. Denk aan psychologische stress veroorzaakt door ons drukke, gehaaste leven. Ook financiële stress, werkdruk, traumatische gebeurtenissen en andere vormen van stress hebben een grote impact op het lichaam en kunnen invloed hebben op onze darmbacteriën.
Fysiologische stress vormt ook een bedreiging voor onze darmen. Denk hierbij aan (milieu)vervuiling of een dieet vol met bewerkte voedingsmiddelen en met een gebrek aan gefermenteerde voedingsmiddelen (die gedurende onze evolutie altijd een natuurlijk onderdeel van ons dieet waren). Ook antibiotica, pesticiden, chemicaliën, (overmatig) medicijngebruik, roken en alcohol kunnen allemaal een negatief effect op onze darmen hebben.
Een zwangere moeder kan de stress die zij ervaart zelfs op haar kind overbrengen en zijn of haar microbioom beïnvloeden (2-3). Dit is wat Natasha Campbell Mcbride, auteur van ‘Gut and Psychology Syndrome’ hierover zegt:
“De baby verkrijgt zijn darmflora op het moment van geboorte wanneer hij door het geboortekanaal van de moeder gaat. Wat er in het geboortekanaal van de moeder leeft, in de vagina van de moeder, wordt de darmflora van de baby. En wat leeft er in mama’s vagina? Het is een zeer rijk bevolkt deel van het lichaam van een vrouw. De vaginale flora komt uit de darm. Dus als de moeder een abnormale darmflora heeft, zal ze ook een abnormale flora in haar geboortekanaal hebben.”
Stress veroorzaakt dus veranderingen in onze darmflora. Wanneer dit gebeurt, ontstaat er een reactie in het lichaam die zich van de darmen naar de hersenen verplaatst en een verandering in ons gevoel teweegbrengt.
Drie manieren waarop de signalen van de darmen naar de hersenen beïnvloed worden
# 1 darmbacteriën en het immuunsysteem
De eerste manier waarop onze darmbacteriën problemen in onze hersenen kunnen veroorzaken, is door voor ontstekingen in het lichaam te zorgen. Deze ontstekingen worden veroorzaakt door activering van het immuunsysteem dat ons probeert te beschermen tegen bedreigingen. Op korte termijn is deze activering gunstig omdat het infecties bestrijdt en wonden heelt. Het komt bijvoorbeeld in actie wanneer je je enkel verstuikt. Maar teveel slechte bacteriën kunnen er voor zorgen dat het immuunsysteem langdurig geactiveerd blijft. Dit kan het hele lichaam schaden. In wetenschappelijke studies is duidelijk vastgesteld dat deze activering depressie en angst kan veroorzaken (4,5).
De activering van het immuunsysteem produceert moleculen die cytokines worden genoemd. Zij signaleren andere cellen om een ontstekingsreactie te veroorzaken. Wanneer cytokines bijvoorbeeld naar de hersenen seinen, kunnen deze reageren door stresshormonen zoals cortisol te produceren.
Het immuunsysteem kan ook geactiveerd worden om ontstekingen te produceren wanneer een verandering van het microbioom ervoor zorgt dat het darmepitheel (de barrière tussen de darm en de rest van het lichaam) vol komt te zitten met kleine gaatjes of openingen. Dit fenomeen staat bekend als lekkende darm.
Door de verslechterde barrièrefunctie kunnen giftige moleculen, Lipopolysacchariden (LPS) genaamd, door de darmwand lekken. Deze LPS-moleculen leven in de celmembranen van onze darmbacteriën en komen vrij wanneer ze sterven. Normaal gesproken verlaten ze het lichaam veilig door onze ingewanden tijdens het poepen. Echter, wanneer een lekkende darm ze in ons lichaam toelaat, veroorzaakt dit een sterke ontstekingsreactie van het immuunsysteem.
Als de veranderingen in het microbioom groot genoeg zijn, kunnen ontstekingen zelfs veranderingen in de bloed-hersenbarrière veroorzaken. De bloed-hersenbarrière is het membraan dat het bloed van de vloeistoffen in de hersenen scheidt. Deze barrière laat normaal gesproken alleen enkele speciaal geselecteerde moleculen door. Echter, ontsteking kan ervoor zorgen dat het meer permeabel wordt. Hierdoor kunnen moleculen binnendringen die er niets te zoeken hebben en zelfs giftig voor de cellen in onze hersenen kunnen zijn. Dit kan het creëren van nieuwe zenuwverbindingen door onze hersenen verhinderen. Hierdoor kunnen we moeite hebben met leren en kunnen we in negatieve gedachtepatronen vast blijven zitten. (5)
# 2 Darmbacterien en de Nervus Vagus
De tweede manier waarop onze darmen onze hersenen kunnen beïnvloeden, is via de nervus vagus. De nervus vagus is de langste zenuw in het lichaam en loopt vanuit de hersenen helemaal naar de darm. Hij controleert onderweg het hart, de longen en het spijsverteringskanaal. Wanneer onze darmflora niet in balans is, kan de nervus vagus naar de hersenen seinen en zo een ontstekingsreactie veroorzaken. Hij kan er ook voor zorgen dat de hersenen stresshormonen door het hele lichaam afgeven. Ook in de hersenen zelf. Deze hormonen kunnen gebieden van de hersenen beïnvloeden die verantwoordelijk zijn voor besluitvorming, woede en angst, zoals de prefrontale cortex en het limbisch systeem.
De nervus vagus heeft ook receptoren voor de cytokines die door het immuunsysteem worden geproduceerd. Zo is het een tweede signaalweg die informatie over ontstekingen in het lichaam aan de hersenen kan doorgeven.
#3 Neurotransmitters en darmbacteriën
De laatste manier waarop de darm onze gevoelens kan beïnvloeden, is door de productie van neurotransmitters. Onze darmbacteriën maken de neurotransmitters serotonine, GABA, dopamine en noradrenaline. Onze darmen produceren 80% – 90% van de serotonine in ons lichaam. Behalve dat serotonine een feel-good hormoon is, is het ook de neurotransmitter die het doelwit is van SSRI (Selectieve Serotonine Heropnameremmers) antidepressiva zoals Venelaxflaxine, Sertraline en Prozac.
De neurotransmitter GABA heeft een natuurlijk kalmerend effect, het zorgt ervoor dat we relaxen. Wanneer mensen Benzodiazepine-medicijnen zoals Valium gebruiken, richten deze zich op GABA-receptoren om een gevoel van rust te scheppen. Dopamine motiveert ons. Het geeft ons de drive om ‘s ochtends uit bed te komen en gevoelens van plezier en beloning. Bijvoorbeeld het gevoel dat je krijgt wanneer je een heerlijke maaltijd eet of wanneer je op werk een loonsverhoging krijgt.
Norepinefrine daarentegen stimuleert juist de ‘fight or flight’ reactie. Dus wanneer problemen in onze darmen deze neurotransmitters negatief beïnvloeden door hun productie te verhogen of te verlagen, kan dit een groot effect op onze geestelijke gezondheid hebben.
Probiotica tegen depressie en probiotica tegen angst
Het goede nieuws is dat recent onderzoek aantoont dat deze veranderingen in de darmflora die veroorzaakt worden door stress, teruggedraaid kunnen worden. Dit kan simpelweg met probiotica of gefermenteerd voedsel. De eerste onderzoeken naar mensen bevinden zich nog in een vroeg stadium en wetenschappers hebben natuurlijk niet dezelfde vrijheid met mensen als met muizen. Je kunt een mens bijvoorbeeld niet genetisch manipuleren om een bepaald microbioom te creëren. De eerste resultaten zijn echter veelbelovend.
In een studie die in maart 2019 in het tijdschrift Nutrition gepubliceerd was, weden mensen die aan MDD (Major Depressive Disorder) leden gevolgd. De helft van de deelnemers aan de studie kreeg probiotica tegen depressie en de andere helft een placebo. Na 8 weken maten ze het niveau van depressie en ook het insuline- en ontstekingsniveau (door de C-reactive protein waarden te bepalen). Uit de resultaten bleek dat de despressiescore van de probiotica-groep, evenals het insuline- en ontstekingsniveau, na 8 weken door het gehele lichaam aanzienlijk verlaagd was in vergelijking met de placebo-groep (6).
Nederlandse onderzoekers hebben ook gesuggereerd dat probiotica voor babys kan helpen om de schade aan het microbioom te herstellen, als hun moeders tijdens de zwangerschap veel stress ervaren hebben (2).
Een eerdere studie uit 2011, gepubliceerd in het tijdschrift met de prachtige naam Gut Microbes, toonde aan dat slechts 2 weken suppletie met probiotica symptomen van depressie en angst kan verminderen. Het verlaagt ook het stresshormoon cortisol (7). In 2015 publiceerde het College van William en Mary een studie in het tijdschrift Psychiatry Research. In de studie onderzochten ze de voedingspatronen van 700 studenten. Uit resultaten bleek dat de studenten die meer gefermenteerd voedsel aten minder last van sociale angst hadden (8).
Wat is de beste probiotica tegen depressie en angst?
Hoewel het onderzoek er veelbelovend uitziet, is het evengoed belangrijk om probiotica van hoge kwaliteit te kiezen. Niet alle probiotica zijn hetzelfde en er zijn veel merken van lage kwaliteit op de markt. De kracht van de probiotica is van belang (ga voor minstens 50 miljard CFU per capsule), evenals het aantal stammen. Een supplement zou minstens 5 miljard CFU (kolonievormende eenheden) per stam moeten bevatten (een supplement van 50 miljard CFU zou dus 10 verschillende stammen moeten bevatten). Hoe beter de algemene kwaliteit van de probiotica, hoe beter de probiotica tegen depressie en angst zal werken.
Ook is het van belang om een verkoper van probiotica te vinden die gepatenteerde stammen gebruikt die zuur- en hittebestendig zijn. Dit is belangrijk omdat je niet wilt dat de probiotica in de fles of in je maag afsterven voordat ze je darmen bereiken. Dit betekent dat je moet letten op een nummer dat achter de stam wordt vermeld, bijvoorbeeld Bifidobacterium longum BI-05. De BI-05 stam wordt door wetenschappelijk onderzoek gesteund. Als er geen nummer achter de stam staat, gebruikt het bedrijf waarschijnlijk goedkope, generieke soorten zonder bewezen voordelen voor de gezondheid. Deze kun je beter vermijden.
Als er aangegeven wordt dat je de probiotica beter in de koelkast kunt bewaren, is dit ook een waarschuwingsteken. Dit is namelijk niet nodig met gepatenteerde hittebestendige soorten. Bovendien wordt de probiotica tijdens de magazijnopslag en het transport ook niet in de koelkast bewaard, dus is er een grote kans dat veel van de bacteriën al geruime tijd voordat ze je darmen bereiken zijn afgestorven. Het is ook belangrijk dat probiotica samen met prebiotica (vezel) geleverd worden. De probiotica van Intelligent Labs wordt met Sunfiber vezels verrijkt. Deze vezels houdt de probiotische culturen in leven en staan er garant voor dat meer goede bacteriën je darmen bereiken.
Referenties:
(1) Premysl Bercik, Emmanuel Denou, Josh Collins, Wendy Jackson, Jun Lu, Jennifer Jury, Yikang Deng, Patricia Blennerhassett, Joseph Macri, Kathy D. McCoy, Elena F. Verdu, Stephen M. Collins, The Intestinal Microbiota Affect Central Levels of Brain-Derived Neurotropic Factor and Behavior in Mice, Gastroenterology, August 2011,Volume 141, Issue 2, Pages 599–609.e3
(2) Zijlmans M, Korpela K & Riksen-Walraven JM (2015). Maternal prenatal stress is associated with the infant’s intestinal microbiota.Psychoneuroendocrinology. 53:233-45.
(3) John Cryan (University College Cork, Ireland), How Bacteria Can Cause Mood and Psychotic Disorders?”. GUT BRAIN SYMPOSIUM 2016. https://www.youtube.com/watch?v=hxUsoQqKVg4
(4) Miller AH, Raison CL. The role of inflammation in depression: from evolutionary imperative to modern treatment target. Nat Rev Immunol. 2016;16:22–34. This study outlines the current evidence for inflammation in the etiology and pathophysiology of depression and the rationale for anti-inflammatory and immunoregulatory approaches to treatment of depression.
(5) Braniste V, Al-Asmakh M, Kowal C, Anuar F, Abbaspour A, Tóth M, Korecka A, Bakocevic N, Ng LG, Kundu P, Gulyás B, Halldin C, Hultenby K, Nilsson H, Hebert H, Volpe BT, Diamond B, Pettersson S11. The gut microbiota influences blood-brain barrier permeability in mice. Sci Transl Med. 2014 Nov 19;6(263):263ra158.
(6) Akkasheh G, Kashani-Poor Z & Tajabadi-Ebrahimi M et al (2016). Clinical and metabolic response to probiotic administration in patients with major depressive disorder: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Nutrition. Vol 32. Issue 3. PP 315–20.
(7) Messaoudi M, Violle N, & Bisson JF et al. (2011) Beneficial psychological effects of a probiotic formulation (Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in healthy human volunteers, Gut Microbes, 2:4, 256-261.
(8) Matthew R. Hilimire, Jordan E. DeVylder, Catherine A. Forestell, Fermented foods, neuroticism, and social anxiety: An interaction model Psychiatry Research, August 15, 2015Volume 228, Issue 2, Pages 203–208
(9) Steenbergen L, Sellaro R, & van Hemert et al. (2015). A randomized controlled trial to test the effect of multispecies probiotics on cognitive reactivity to sad mood. Brain, Behavior, and Immunity. Vol 48. PP 258–264.
