Cognitieve achteruitgang – kan fosfatidylserine helpen?

Hoe ouder we worden, hoe minder goed onze neuronen functioneren. Op een bepaald moment beginnen we kleine veranderingen op te merken, zoals een slechter kortetermijngeheugen, of moeite met het onthouden van bekende namen en gezichten. Dit is een natuurlijk onderdeel van het ouder worden en staat bekend als cognitieve achteruitgang.

In een gelukkig, gezond en goed werkend brein kunnen hersencellen efficiënt met elkaar ‘praten’. Hersencellen communiceren met elkaar door middel van synapsen. Alle cellen in onze hersenen en het centrale zenuwstelsel gebruiken synapsen om ons in staat te stellen te denken, te bewegen, te leren en te onthouden. Naarmate we ouder worden, sterven onze hersencellen (ook wel neuronen genoemd) echter af. En de neuronen die overleven functioneren minder goed en verliezen langzaam hun vermogen om contact te maken met de andere neuronen om hen heen.

Cognitieve achteruitgang is niet iets om blij mee te zijn, maar hoeft niet per se een grote invloed op ons leven te hebben. Als we echter toestaan dat de degeneratie doorgaat, komen we in het volgende stadium terecht – dat van de cognitieve stoornis. Dat is iets ernstiger en heeft een grotere invloed op de kwaliteit van leven, hoewel mensen vaak nog relatief normaal en zelfstandig kunnen leven.

Wanneer de cognitieve achteruitgang echter een bepaald punt overschrijdt, bereiken we het stadium van dementie. In dit stadium begint het uitvoeren van eenvoudige dagelijkse taken een probleem te worden. Op dit punt zijn we bijvoorbeeld  niet langer in staat om (veilig) zelfstandig te leven. 60% tot 80% van de gevallen van dementie wordt veroorzaakt door Alzheimer.

Celmembranen en cognitieve achteruitgang

Dementie is een term voor een groep ziekten en aandoeningen die leiden tot een achteruitgang van verschillende cognitieve functies – geheugen, gedrag, taal, probleemoplossing en besluitvorming – tot het punt dat het uitvoeren van dagelijkse bezigheden wordt belemmerd.

Onderzoekers hebben gedurende de jaren verschillende oorzaken van dementie onderzocht. De belangrijkste daarvan was een verandering in de structuur van de membranen die onze hersencellen omgeven en beschermen als gevolg van een abnormale opeenhoping van vervormde eiwitten. Ze ontdekten dat dit tot progressieve cognitieve achteruitgang leidde en uiteindelijk tot dementie.

Wat zijn celmembranen?

Onze celmembranen bestaan uit 2 lagen lipiden (een soort van vetten), bekend als de lipide dubbellaag. Naarmate onze cellen ouder worden, krimpen ze en verandert de samenstelling van deze lipide dubbellaag.

Normaal gesproken moeten membranen mollig, vloeibaar, kneedbaar en flexibel zijn. Hierdoor kunnen ze de synaptische signalen van andere cellen goed ontvangen en zijn ze goed doorlaatbaar, waardoor ze eiwitten, enzymen, voedingsstoffen, zuurstof en glucose de cel in en uit kunnen laten gaan. 

Naarmate de membranen hun molligheid en vloeibaarheid verliezen, worden ze harder, minder doorlaatbaar en zijn ze minder goed in staat om synaptische signalen efficiënt te ontvangen. Vergelijk het met een mollige en sappige sinaasappel die droger en harder wordt naarmate hij vocht verliest. 

Wat is een lipide dubbellaag?

Lipide dubbellagen zijn opgebouwd uit fosfatidylcholine, fosfatidylethanolamine, sfingomyeline (een combinatie van fosfatidylcholine en fosfatidylethanolamine), fosfatidylserine en het omega-3-vetzuur DHA.

Net zoals fosfatidylcholine is fosfatidylethanolamine belangrijk voor de structurele integriteit van het membraan; een beetje zoals het stalen geraamte van een gebouw. Daarnaast zorgen fosfatidylserine en DHA voor extra vloeibaarheid en flexibiliteit.

Het effect van ouder worden op de lipide dubbellaag

Naarmate we ouder worden neemt het fosfatidylserinegehalte van de membranen af en het cholesterolgehalte toe (1,3). Door deze verandering wordt het celmembraan harder en minder vloeibaar en soepel.

Dit veroorzaakt een vermindering van de enzymatische activiteit en eiwitten en andere voedingsstoffen kunnen niet meer gemakkelijk in en uit de cel komen. Hierdoor kunnen cellen niet meer efficiënt met andere cellen communiceren (1,4,5).

Gelukkig kunnen we deze daling van het fosfatidylserinegehalte voorkomen door een fosfatidylserine-supplement te nemen. Fosfatidylserine-supplementen worden gemakkelijk geabsorbeerd (zolang je ze inneemt met voedsel dat vet bevat) en kunnen de bloed-hersenbarrière naar de hersenen passeren, zodat ze in onze neuronale membranen kunnen worden geabsorbeerd (6).

Hoe helpt fosfatidylserine met cognitieve achteruitgang?

Als het eenmaal in de neuronale membranen is, kan fosfatidylserine de structurele en biochemische veranderingen die hebben plaatsgevonden vertragen, stoppen of zelfs omkeren, en de flexibiliteit en vloeibaarheid van de celmembranen van de hersencellen herstellen.

Dit ondersteunt de cognitieve functies, waardoor we in staat zijn om:

• Nieuwe kortetermijnherinneringen te vormen
• Langetermijnherinneringen te consolideren
• Herinneringen terug te halen
• Nieuwe herinneringen te creëren

Het verbetert ook ons geheugen om te:

• leren
• focussen
• concentreren
• en ons vermogen om problemen te bedenken en op te lossen

We kunnen onze taalvaardigheden en ons vermogen om te communiceren verbeteren, evenals onze locomotorische functies, met name snelle reacties en reflexen (6).

Het nemen van fosfatidylserine ondersteunt ook de afgifte van de zenuwgroeifactor (in het Engels bekend als de ‘nerve growth factor’), een hormoon dat de groei van nieuwe gezonde zenuwcellen en het opruimen van oude en beschadigde cellen stimuleert (7). Fosfatidylserine beschermt de membranen ook tegen vrije radicalen en oxidatieve schade en stimuleert ons afweersysteem en de aanmaak van antioxidanten (8).

Onderzoeken naar fosfatidylserine, cognitieve achteruitgang en cognitieve stoornissen

Onderzoek #1 – open-label onderzoek

In open-label onderzoeken (d.w.z. studies waarbij zowel de proefpersonen als de onderzoekers weten dat de proefpersonen fosfatidylserine krijgen), kregen oudere personen met een lichte cognitieve achteruitgang gedurende 60 dagen 300mg fosfatidylserine (100 mg, 3 keer per dag) toegediend.

Aan het einde van de periode van 60 dagen zagen de proefpersonen een significante verbetering van hun prestaties op testen van verbaal leren, verbaal herinneren, verbale vloeiendheid, visueel leren, aandacht, communicatievaardigheden, initiatief, socialisatie en zelfredzaamheid (9,10).

Onderzoek #2 – studie van 90 dagen

Een andere studie verlengde de supplementatieperiode tot 90 dagen en vond zeer vergelijkbare resultaten, maar ontdekte ook dat de proefpersonen hun vermogen om namen te herinneren en gezichten te herkennen verbeterden (11).

Een andere groep van oudere volwassenen met een meer ernstige cognitieve achteruitgang bereikte significante verbeteringen in verbaal leren, verbaal herinneren, aandachtsspanne en concentratievermogen, waakzaamheid, initiatief, socialisatie en zelfredzaamheid na suppletie met dezelfde dosis van 100 mg fosfatidylserine 3 keer per dag.

Onderzoek #3 – een dubbelblind onderzoek

Een dubbelblind onderzoek (d.w.z. noch de proefpersonen noch de onderzoekers weten of de proefpersonen fosfatidylserine of een placebo krijgen) werd uitgevoerd met zowel vrouwen als mannen ouder dan 60 jaar met licht geheugenverlies. Ze kregen 300 mg fosfatidylserine per dag gedurende 90 dagen.

Onderzoekers stelden vast dat de groep die fosfatidylserine toegediend kreeg significante verbeteringen vertoonde op het vlak van kortetermijnherinneringen, onmiddellijk geheugen, woordenschatvaardigheden, woordherinnering, aandachtsspanne en waakzaamheid. De placebogroep daarentegen ondervond geen voordelen (14).

Onderzoek #4 – een dubbelblind onderzoek gericht op ernstige cognitieve achteruitgang

Nog 2 dubbelblinde studies richtten zich op mensen met ernstigere cognitieve stoornissen (14) en milde degeneratieve dementie (15). Onderzoekers ontdekten dat het verbale geheugen en het algehele cognitieve functioneren significant waren verbeterd. Ze vonden ook een significant verminderde teruggetrokkenheid en apathie in vergelijking met de placebogroep na supplementatie met fosfatidylserine.

Het grote succes van fosfatidylserine om de hersenfunctie te ondersteunen en cognitieve achteruitgang te stoppen in klinische studies werd erkend door de FDA (Food and Drug Administration, de Amerikaanse equivalent van de Voedsel- en Warenautoriteit) die verklaarde:

• “de consumptie van fosfatidylserine kan het risico op dementie bij ouderen verminderen” en
• “de consumptie van fosfatidylserine kan het risico van cognitieve disfunctie bij ouderen verminderen” (16).

Er is geen magische pil

Er moet wel worden opgemerkt dat fosfatidylserine geen wondermiddel is. Het is het meest geschikt voor mensen die cognitieve achteruitgang willen voorkomen en met milde tot matige stadia van cognitieve stoornissen kampen.

Een andere studie richtte zich bijvoorbeeld op patiënten met Alzheimer die 400 mg fosfatidylserine per dag innamen. Onderzoekers ontdekten dat hoewel suppletie – samen met een 16 weken durend cognitief trainingsprogramma – veel grotere verbeteringen in neuropsychologische tests opleverde dan alleen het cognitief trainingsprogramma, fosfatidylserine niet in staat was om de voortgang van de ziekte te stoppen. Ze ontdekten ook dat 4 maanden later, ondanks voortgezette suppletie met fosfatidylserine, de prestaties waren verslechterd (17). 

Voor iedereen die cognitieve achteruitgang wil voorkomen of de voortgang ervan wil helpen stoppen, raden we aan om 3 keer per dag 100 mg fosfatidylserine te nemen.